صاحب اللواء
صاحِبُ اللِّواء به معنای پرچم‌دار اصلی میدان جنگ و از القاب امام علی(ع). سپاه پیامبر اسلام(ص)، دارای پرچم‌های «لِواء» و «رایَت» بود. لواء نشانه اصلی سپاه نسبت به رایَت که نشانه گروه‌های فرعی و قومیت‌ها بود، اهمیت بیشتری داشت.
حضرت علی(ع) در چهارده جنگ پرچم‌دار سپاه اسلام بود. حمزة بن عبدالمطلب، مصعب بن عمیر، سعد بن عباده، مقداد بن عمرو و ابوبکر از دیگر پرچمداران سپاه حضرت محمد(ص) بودند.
مفهوم‌شناسی
لغت‌شناسان، «لِواء» را به معنای عَلَم و جمع آن را أَلْوِیَة و أَلْوِیات می‌دانند. ابن‌منظور، لغت‌شناس، لواء را مخصوص امیر لشکر و حمل کننده آن دانسته است. همچنین، از لواء به «لواء الأمير» تعبیر شده است. در اختیار داشتن لواء توسط فرمانده جنگ، به جهت شناخته شدن موقعیت فرمانده و شناسایی او توسط سربازان خودی در میدان جنگ بود.
تفاوت لِواء و رایَت
کلمه رایت به معنای عَلَم و جمع آن، «رایات» و «رای» است. بنابر دیدگاه برخی، پرچم لواء همان پرچم رایت است که با وزش باد درهم می‌پیچد. به نظر ابن‌سعد در کتاب طبقات الکبری، نخستین بار پرچم رایت در جنگ خیبر مورد استفاده قرار گرفت و قبل از این جنگ، لوا بود و رایت وجود نداشت اما دیگر منابع تاریخی به وجود پرچم رایت در جنگ‌های قبل از آن اشاره کرده‌اند. از مجموع سخن لغت‌شناسان، محدثان و گزارش‌های تاریخ‌نگاران، برتری و اهمیت لواء نسبت به رایت و تفاوت این دو پرچم معلوم می‌شود:
- لواء، مخصوص امیر لشکر است و رایت در اختیار فرماندهانی است که در میدان نبرد، زیر نظر فرمانده اصلی (امیر) می‌جنگند.
- لواء، به عنوان نشانه اصلی سپاه بود و رایت نشانگر گروه‌های فرعی و قومیت‌ها.
- در بیشتر گزارش‌ها رنگ پرچم لواء، سفید و رنگ رایت، سیاه گزارش شده است.
- بنابر گزارش‌های متعدد لواء، بسته یا باز شده و قابل پیچیدن بود، برخلاف رایت که چنین نبود.
امام علی(ع)؛ پرچم‌دار سپاه پیامبر(ص)
با توجه به گزارش‌های تاریخی، بیشتر صاحبان لواء در سپاه اسلام، از کسانی انتخاب می‌شدند که دارای شجاعت و پایگاه اجتماعی در بین مسلمانان بودند. امام علی(ع) نیز در خطبه ۱۲۴ نهج البلاغه می‌فرماید پرچم‌ها را به افراد شجاع بسپارید.
بنا بر منابع اهل سنت، امام علی(ع) در یازده جنگ به عنوان پرچم‌دار(لوا یا رایت) سپاه اسلام حضور داشت: جنگ‌های بدر اول، بدر، بنی سلیم، احد، حمراءالأسد، بنی‌نضیر، بدرالموعد، بنی‌قریظه، خیبر، فتح مکه و حنین. اما بنابر منابع شیعه، در چهارده جنگ پرچم‌دار سپاه بود که حضور وی در سه جنگ ودّان، حدیبیه و ذات السلاسل را فقط منابع شیعه ذکر کرده‌اند. دیگر پرچمداران سپاه حضرت محمد(ص) عبارتند از: حمزة بن عبدالمطلب، مصعب بن عمیر، سعد بن عباده، سعد بن ابی‌وقاص، مقداد بن عمرو و ابوبکر.
طبق نظر مشهور، امام علی(ع) در سه جنگ ودّان، بنی نضیر و فتح مکه عهده‌دار پرچم رایت و در یازده جنگ پرچم‌دار اصلی (صاحب اللِواء) بود که عبارت است از:
- بدر اول (سفوان)
- بدر
- بنی سُلَیم (قرقرة الکدر)
- احد
- حمراء الاسد
- بدر الموعد
- بنی قریظه
- حدیبیه
- خیبر
- ذات السلاسل
- حنین
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۲۶۶؛ ابن‌سیده، المحکم والمحیط الأعظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۴۵۶.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۱۹۳ و ۲۳۰.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۲۶۶؛ ابن‌اثیر، النهایة، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۲۷۹.
- ↑ ازهری، تهذیب اللغة، ۱۴۲۱ق، ج۱۵، ص۳۲۱؛ جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲۴۸۶.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ ابن‌سیده، المحکم والمحیط الأعظم، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۲۷۴.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۷۵۳؛ مطرزی، المغرب فی ترتیب المعرب، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۲۵۲.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۹؛ طبری، تاریخ طبری، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۱۹۳ و ۲۳۰.
- ↑ شیبانی، شرح السیر الکبیر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۸۳.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۶۰.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۱، ص۶۱۲؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۶۰؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۲۱ق، ص۲۵۹.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۱، ص۶۱۲؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۲۱ق، ص۲۵۹.
- ↑ شیبانی، شرح کتاب السير الكبير، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۸۳؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۹۹؛ طبرانی، المعجم الصغیر، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۱؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۳۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۵۳-۶۵۴؛ ج۱، ص۸۳؛ ابن‌عبدالبَر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۷-۶۰۸.
- ↑ نهج‌البلاغه، تحقیق صبحی صالح، خطبه ۱۲۴، ص۱۸۰.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۹؛ ج۱، ص۱۱۹؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۶۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۸۶.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۱، ص۶۱۲.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۸۹۵.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۱۶۷.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۹.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۱؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، بی‌تا، ج۲، ص۴۰۷.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۶؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۵.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۲۷ق، ج۶، ص۱۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۷۰۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۸۰.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳؛ ابن‌سیدالناس، عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۹۱.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۱۵؛ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۳۶؛ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۸.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۶؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۹۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ ابن‌حنبل، مسند، ۱۴۲۱ق، ج۳۸، ص۹۸؛ ابن‌سعد، طبقات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۸۱.
- ↑ شیخ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۸۹۵؛ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۳۳۳.
منابع
- ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمد طناحی، طاهر احمد زاوی، قم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌حنبل، احمد، مسند الإمام احمد بن حنبل، تحقیق عادل مرشد، شعیب ارنووط و دیگران، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۲۱ق.
- ابن‌سعد، محمد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌سیدالناس، محمد بن عبدالله، عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، بیروت، مؤسسة عزالدین للطباعة والنشر، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عبدالبَر قرطبی، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌هشام، عبد الملک بن هشام، السیرة النبویة، تصحیح ابراهیم ابیاری، مصطفی سقا، عبد الحفیظ شبلی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، تحقیق عبدالکریم حامد، عمر سلامی، مقدمه فاطمه محمد اصلان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق.
- الجوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار، ریاض الزرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تصحیح احمد محمد شاکر و محمد فؤاد عبدالباقی و صدقی جمیل عطار و عبدالقادر عرفان عشا حسونه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، بیروت، الدار الشامیة، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه: مما اختاره الشریف الرضی من اثر امیرالمومنین الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام، تحقیق صبحی صالح، قم، مؤسسه دار الهجره، ۱۴۱۴ق.
- شیبانی، محمد بن حسن، شرح کتاب السير الكبير للإمام محمد بن الحسن الشیباني، شرح محمد بن احمد شمس‌الائمه سرخسی و م‍ح‍م‍دح‍س‍ن اسماعیل ش‍اف‍ع‍ی و کمال عبدالعظیم عنانی، بیروت، دار الکتب العلمیه،۱۴۱۷ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر للطبرانی، تصحیح عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، ۱۴۲۴ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۰۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح هاشم رسولی، فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طبری، تاریخ طبری، تاريخ الأمم و الملوك، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، تحقیق احمد حسینی اشکوری، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
- مطرزی، ناصر بن عبدالسید، المغرب فی ترتیب المعرب، تحقیق محمود فاخوری، عبدالحمید مختار، حلب، مکتبة أسامة بن زید، ۱۳۹۹ق.
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۲۰ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارزدن جونز، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
پیوند به بیرون
- فضایل امام علی
- کنیه‌ها و لقب‌های امام علی